Dekontaminacja

Dzisiaj chciałbym przedstawić Państwu zagadnienie dekontaminacji. Kompetencyjnie będzie to zakres działań jednostek straży pożarnej oraz wojska. Należy pamiętać, iż personel medyczny również będzie aktywnie uczestniczył w czynnościach dekontaminacyjnych oraz będzie im także poddawany. Dlatego "medycy" powinni znać podstawową wiedzę dotyczącą dekontaminacji.

Zapraszam do lektury.

Dekontaminacja to działanie mające na celu zminimalizowanie negatywnego oddziaływania czynnika skażającego (chemicznego, biologicznego i promieniotwórczego).

Celem dekontaminacji jest jak najszybsze możliwe usunięcie zagrożenia związanego ze skażeniem osoby poszkodowanej oraz uniknięcie wtórnego skażenia osób trzecich, sprzętu i budynków (w tym szpitali).

Dekontaminacja wstępna osób poszkodowanych:

• Działania prowadzone w trybie pilnym na miejscu zdarzenia wobec osoby eksponowanej na skażenie polegają na: umyciu (przetarciu) odsłoniętych części ciała, usunięciu odzieży skażonej, zastosowaniu ubioru zastępczego.
• Dekontaminacja wstępna powinna opierać się na wykorzystaniu zestawów sprzętu (specjalne kabiny), natomiast w razie jego braku, dekontaminację wstępną należy przeprowadzić przy użyciu dostępnej infrastruktury wodnej i wyposażenia oraz różnych metod zastępczych, np. spłukiwanie wodą, alternatywne rodzaje ubioru zastępczego, wykorzystanie drabin przenośnych oraz podstawowej armatury wodnej.
• Szybka punktowa dekontaminacja – polega na usunięciu skażonej odzieży i szybkim mechanicznym usunięciu substancji stałej oraz spłukaniu ciała poszkodowanego wodą/solą fizjologiczną/innym roztworem wykorzystując podstawowy sprzęt ratownictwa medycznego oraz przygodną infrastrukturę.
• Dekontaminacja wstępna oraz szybka punktowa dekontaminacja nie gwarantuje przeprowadzenia jej w sposób dokładny, a tym samym ostateczny (trudność w jej wykonaniu, ograniczenia czasowe, warunki pogodowe). Dlatego transport poszkodowanych tylko po dekontaminacji wstępnej uznawany jest za tzw. „transport brudny”. "Brudnym transportem" będzie również transport poszkodowanego w kabinie izolacyjno-transportowej podejrzanego o zakażenie chorobą wysoce zakaźną oraz poszkodowany, który nie został poddany dekontaminacji.

Dekontaminacja całkowita osób poszkodowanych:

• Działania polegające na usunięciu skażeń z powierzchni całego ciała i eksponowanych błon śluzowych poprzez umycie oraz spłukiwanie osoby skażonej przy wykorzystaniu wody z dodatkiem substancji myjących.
• Organizowanie dekontaminacji całkowitej, nazywanej również „końcową” lub „ostateczną”, w zdarzeniach przekraczających możliwości jednostek ochrony zdrowia działających według codziennej pragmatyki, jest zadaniem ze sfery ochrony ludności realizowanej w sytuacjach kryzysowych i pozostającym w obszarze kompetencji wojewody.
• Realizowana w oparciu o istniejącą infrastrukturę szpitala lub zaplanowana przed jego wejściem przy wykorzystaniu wcześniej przygotowanych zestawów - namiotów lub kontenerów dekontaminacyjnych, zestawów zastępczego ubioru dekontaminacyjnego, megafonów (przygotowanie – oprócz czasu dotarcia – zajmuje w zależności od zasobów ludzkich i rozwiązań konstrukcyjnych od 45 do 60 min). Jeżeli szpital nie posiada wyżej wymienionego wyposażenia to istnieje możliwość pomocy ze strony Państwowej Straży Pożarnej i jednostek ratowniczych Krajowego Systemu Ratowniczo – Gaśniczego.
• Zasadne jest alternatywne wykorzystanie do dekontaminacji wszelkiej dostępnej infrastruktury obiektów np. łaźni, basenów, myjni, pryszniców będących poza strefą skażenia/zagrożenia.

Idealne miejsce do przeprowadzenia dekontaminacji:

• Usytuowane jak najbliżej terenu akcji ratowniczej.
• Od strony nawietrznej.
• Na poziomie wyższym niż teren zdarzenia.
• O łatwym dojeździe.
• W bezpiecznej odległości od cieków wodnych, jezior i stawów.

Technika wykonywania dekontaminacji osób poszkodowanych:

• Wyznaczenie strefy „gorącej”, „ciepłej” oraz „zimnej” (skorzystać ze wsparcia ekspertów)
• Przygotowanie miejsca do dekontaminacji z uwzględnieniem konieczności zapewnienia intymności osobom poszkodowanym (wyznaczenie strefy „rozbierania się”, „mycia” oraz „suszenia”).
• Wyznaczenie miejsca do wykonywania resuscytacji krążeniowo-oddechowej.
• W miarę możliwości sprzętowych pobrać próbkę z każdej osoby (wilgotną chusteczką/ręcznikiem przeciągnąć po skórze odkrytych części ciała) oraz zabezpieczyć.
• Wykonać pre-triage na poszkodowanych chodzących (dekontaminacja pionowa) oraz poszkodowanych leżących (dekontaminacja pozioma).
• Zakaz spożywania posiłków, palenia tytoniu, dotykania ust, oczu, uszu i nosa.

STREFA „ROZBIERANIA SIĘ” – to strefa w której, jest ściągane oraz zabezpieczane skażone ubranie

Potrzebny sprzęt:

• Wodoodporne karty triage i pisaki, zamykane worki na skażone ubrania, rzeczy osobiste i wartościowe, naklejki do opisu worków, nożyczki ratownicze, ssak.

Zestaw zastępczego ubioru dekontaminacyjnego wstępnego:

• Poncho z kapturem, slipy bawełniane, skarpety, buty.
• Półmaska ochronna na twarz (najlepiej FFP3), rękawiczki ochronne.
• Wilgotny ręcznik, wilgotna rękawica higieniczna.
• Opaski identyfikacyjne.
• Worek z tworzywa sztucznego na skażona odzież i odpady, worek z tworzywa. sztucznego na przedmioty osobiste.

Technika ściągania ubrania:

• Poprzez odpowiednie zdjęcie ubrań eliminuje się średnio 85 do 90 % skażenia.
• Zdejmowanie ubrania warstwowo „w dół”.
• Nie zdejmować ubrania przez głowę.
• Zewnętrzna część odzieży nie powinna mieć kontaktu ze skórą.
• Jeśli to konieczne rozciąć górną część garderoby i zawijać od wewnątrz na zewnątrz.
• Dolnych części garderoby nie trzeba rozcinać chyba, że to ułatwi ich zdjęcie.
• Trzech ratowników rozcina ubrania poszkodowanego leżącego, następnie przekręcają poszkodowanego z jednej strony na drugą, zaginając i zwijając w rulon ku zewnętrznej stronie ubrania, rozcięte wcześniej przez trzeciego ratownika.
• Wszystkie części garderoby umieszcza się w pojedynczym worku oznakowanym tym samym numerem identyfikacyjnym, który jest na opasce osoby poszkodowanej.
• Wszystkie przedmioty osobiste i wartościowe umieszcza się w worku oznakowanym tym samym numerem identyfikacyjnym, który jest na opasce osoby poszkodowanej.

Dekontaminacja pionowa:

• Jeden ratownik nadzoruje czynności samodzielnego rozbierania się osób poszkodowanych, przygotowuje zestawy ubioru zastępczego oraz przekazuje poszkodowanym chodzącym komunikaty dotyczący zasad postępowania.
• Poszkodowany chodzący wydmuchuje zawartość jamy nosowej do nawilżonej chusteczki, a następnie umieszcza chusteczkę w worku na skażone odpady. Następnie zakłada półmaskę filtrującą, ściąga ubranie, które umieszcza w worku na odpady skażone (taką samą czynność wykonuje z przedmiotami osobistymi/wartościowymi).

Dekontaminacja pozioma:

• Czynności rozbierania, odessania jamy nosowej, zabezpieczenie skażonej odzieży i przedmiotów osobistych/wartościowych wykonują ratownicy dekontaminacyjni.

STREFA „MYCIA” – to strefa, w której jest spłukiwane i myte całe ciało osób poszkodowanych

Potrzebny sprzęt:

• Roztwory dekontaminacyjne (np. mydło w płynie, środki odkażające), sól fizjologiczna do płukania ran i spojówek, gąbki, myjki, gazy, wiaderka, miski, kuwety, zasilanie w wodę (najlepiej letnią), węże/prysznice zakończone końcówkami dającymi rozproszony prąd wody, system kanalizacji pozwalający na osoby odpływ wody po dekontaminacji, nosze typu „deska”, nosze podbierakowe, specjalne wózki pozwalające na położenie noszy i moczenie ich.

Technika mycia:

• Nie stosujemy zwartych prądów wody.
• Zaczynamy mycie od twarzy i głowy w celu jak najszybszego zabezpieczenia dróg oddechowych (drożność oraz ochrona przed czynnikiem niebezpiecznym).
• Nie szorujemy nadmiernie skóry, omijamy zaczerwienienia, nie myjemy ran (płuczemy je solą fizjologiczną w kierunku odśrodkowym).
• Ostrożnie płuczemy oczy.
• Szczególne uwzględnienie fałd na zgięciach, przestrzeni między palcami i włosów.
• Stosujemy rękawice, ręczniki, gąbki nasączone substancjami myjącymi, dezaktywującymi lub wodą.
• Jeżeli wykorzystujemy roztwory dekontaminacyjne (neutralizujące, odkażające, środki powierzchniowo-czynne) to musi nastąpić obfite spłukanie całego ciała czystą wodą.

Dekontaminacja pionowa:

• Przekazać poszkodowanym komunikat o konieczności umycia lub przetarcia ciała za pomocą dostępnych rękawic, ręczników, gąbek nasączonych substancjami myjącymi, dezaktywującymi lub wodą, które po użyciu należy umieścić w worku na skażone odpady.

Dekontaminacja pozioma:

• Dwóch ratowników wykonuje mycie w ciągu 2-4 minut całej powierzchni ciała poszkodowanego zależnie od ilości i jakości substancji skażającej.

STREFA „SUSZENIA” – to strefa, w której jest dokonywana kontrola skażenia (jeżeli występuje, to należy ponownie wykonać dekontaminację) oraz osuszania ciała osób poszkodowanych, zakładania ubrań zastępczych i stosowania termoizolacji

Potrzebny sprzęt:

• Przenośne parawany, zestawy ubrań po dekontaminacji, ręczniki, jednorazowe płachty do okrycia, koce, folie izotermiczne, sprzęt wykrywczo-pomiarowy.

Technika suszenia:

• Osuszanie powinno być delikatne, bez tarcia, aby uniknąć otarcia skóry.

Dekontaminacja pionowa:

• Poszkodowany samodzielnie osusza swoje ciało, zakłada ubranie zastępcze, okrywa się płachtą/kocem/folią izotermiczną.

Dekontaminacja pozioma:

• Poszkodowanych leżących szczelnie okryć folią termoizolacyjną/kocem (nie stosować ubioru zastępczego).

Należy pamiętać, iż na każdym etapie dekontaminacji może być potrzeba wykonywania medycznych czynności ratunkowych ratujących życie. Dlatego w każdej strefie powinien być sprzęt medyczny wraz z ratownikami, którzy będą za te działania odpowiedzialni. Może być również potrzeba wykonywania resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Najlepiej wykorzystać wtedy urządzenie do mechanicznej kompresji klatki piersiowej oraz respirator transportowy. Pozwoli to na zminimalizowanie wysiłku fizycznego ratowników oraz ich ilości.

Dalsze etapy organizacji dekontaminacji:

• Prowadzić ewidencję poszkodowanych zgodną z numeracją na opaskach.
• Zabezpieczyć worki z ubraniami skażonymi i przekazać do utylizacji służbom lub podmiotom wyznaczonym przez zespoły zarządzania kryzysowego.
• Zabezpieczyć worki z przedmiotami osobistymi i wartościowymi i przekazać do ewentualnej dekontaminacji po konsultacjach z specjalistami, a następnie przekazać do zabezpieczenia przez Policję.
• Zorganizować punkt medyczny oraz miejsce oczekiwania na transport do szpitala.
• Zorganizować miejsce oczekiwania osób nie wymagających transportu do szpitala wraz z zabezpieczeniem sanitarnym.
• Zorganizować miejsce do kwarantanny (izolacji) – zdarzenia biologiczne.
• Podczas prowadzenia działań ratowniczych należy uwzględnić zagrożenie zjawiskiem paniki i inne aspekty psychologiczne mogące negatywnie wpłynąć na prowadzenie działań z zakresu dekontaminacji poszkodowanych.
• Brak zgody na przeprowadzenie dekontaminacji wstępnej musi zostać odnotowany w dokumentacji medycznej podpisany przez osobę odmawiającą udzielenia pomocy.
• Zabezpieczyć sprzęt wykorzystywany podczas akcji, w przypadku stwierdzenia skażenia oddać sprzęt wyznaczonym przez zespoły zarządzania kryzysowego kompetentnym podmiotom w celu przeprowadzenia dekontaminacji lub zniszczenia.
• Nie dopuścić do przedostania się ścieków i/lub odpadów promieniotwórczych do kanalizacji, gleby oraz cieków wodnych.

Można rozważyć zastosowanie roztworów dekontaminacyjnych w celu dekontaminacji ciała poszkodowanego po konsultacji z toksykologami oraz ekspertami w dziedzinie CBRN/HAZMAT.

0,5% roztwór podchlorynu sodu lub podchlorynu wapnia

• Metale ciężkie (rtęć, kadm, ołów itp.), pestycydy, chlorowane fenole, środki chwastobójcze, dwufenyle polichlorowane, cyjanki, amoniaki i inne niekwaśne i nieorganiczne odpady, materiały chorobotwórcze

1,5% roztwór wodorowęglanu sodu lub węglanu sodu

• Nieorganiczne kwasy, odpady procesu przeróbki metali, rozpuszczalniki i związki organiczne (trójchloroetylen, chloroform, trójchloroetan, toluen), dwufenyle polichlorowane i polibromowane, materiały chorobotwórcze

Wodny roztwór detergentu

• Materiały radioaktywne, inne substancje niebezpieczne

Cały proces dekontaminacji jednego poszkodowanego chodzącego to od 3 – 5 minut, a jednego poszkodowanego leżącego to ok. 10 minut. Dlatego może zaistnieć potrzeba wdrożenia medycznych czynności ratujących życie przed wykonaniem dekontaminacji, w razie wystąpienia zatorów przy bramkach dekontaminacyjnych oraz w trakcie wykonywania zabiegów dekontaminacyjnych.

DEKONTAMINACJA RATOWNIKÓW

Personel medyczny pracujący w strefie "gorącej" lub "ciepłej" musi zostać poddany dekontaminacji nim przejdzie do strefy "zimnej".

Zespoły ratownictwa medycznego działające w fazie przedszpitalnej będą korzystały z doraźnego sprzętu dostarczonego przez jednostki straży pożarnej, ponieważ nie dysponują one odpowiednim sprzętem.

Szpitalne oddziały ratunkowe, izby przyjęć powinny posiadać dedykowany sprzęt oraz wykorzystywać dostępną infrastrukturę. Mogą również skorzystać z pomocy jednostek Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego.

Potrzebny sprzęt:

• Miejsce w miarę możliwość odizolowane od wpływu warunków atmosferycznych i zapewniające intymność.
• Kabina dekontaminacyjna (ewentualnie wykorzystanie doraźnych środków).
• Maty.
• Kuwety.
• Myjki, szczotki, gąbki.
• Krzesło/punkt podparcia.
• Stolik.
• Roztwory dekontaminacyjne, środki do dezynfekcji, opryskiwacze.
• Pojemniki, worki na odpady medyczne i komunalne (czerwone i czarne/niebieskie).
• Ubranie do przebrania dla ratownika, obuwie zastępcze.
• Zaplecze socjalne.

Technika dekontaminacji ratowników:

• Na kombinezon nanoszony jest roztwór dekontaminacyjny/środek dezynfekcyjny.
• Szczotkowanie/przetarcie całego kombinezonu z uwzględnieniem szczególnie trudnodostępnych miejsc.
• Ponowne naniesienie roztworu dekontaminacyjnego/środki dezynfekcyjne.
• Umieszczenie nóg w kuwetach wypełnionych roztworem dekontaminacyjnym/środkiem dezynfekcyjnym.
• Spłukanie ratowników wodą.
• Osuszenie miejsc, w których będzie zdejmowana taśma.
• Ściągnięcie kombinezonu ochronnego w prawidłowy sposób.
• Ściągnięcie maski pełnotwarzowej w prawidłowy sposób.
• Zabezpieczenie odpadów skażonych (kombinezon ochronny, rękawiczki, filtropochłaniacze, półmaski filtrujące) do utylizacji oraz sprzętu wielorazowego (np. maska pełnotwarzowa) w podwójne worki na odpady (w zdarzeniach o charakterze biologicznym spryskanie worków środkiem dezynfekcyjnym).
• Ubranie się ratowników w ubranie zastępcze, najlepiej gdyby ratownicy również mogli skorzystać z prysznica i zaplecza socjalnego.
• W zdarzeniach o dużej dynamice, dekontaminacja może polegać tylko na spłukaniu wodą, a w zdarzeniach o charakterze biologicznym dodatkowo na naniesieniu środka dezynfekcyjnego i przetarciu kombinezonu ochronnego.

Serdecznie pozdrawiam, Kamil.

Piśmiennictwo:

• Skrypt do szkolenia z ratownictwa chemicznego realizowanego przez KSRG w zakresie podstawowym, KG PSP Warszawa, Warszawa 2019, wyd 1 
• Trzos A., Ratownictwo medyczne wobec współczesnych zagrożeń, Elamed, Katowice 2019, wyd. 1
• Gniadek A., Lewko J., Procedury pielęgniarskie w obliczu pandemii, PZWL, Warszawa 2020, wyd. 1
• Kurdziel M., Bijak M., Działania policyjne w środowisku covid-19, PZWL, Warszawa 2020, wyd. 1
• Konieczny J., Raniecki J., Ratownictwo chemiczno-medyczne, Garmon oficyna wydawnicza, Poznań-Warszawa 2007, wyd. 1
• Raniecki J., Ratownictwo chemiczno-ekologiczne, SA PSP Poznań, Poznań 1998, wyd. 1
• Raniecki J., Procedury postępowania i taktyka działań ratowniczych przy wykorzystaniu samochodu ratownictwa chemiczno-ekologicznego, SA PSP Poznań, Poznań 1999, wyd. 1
• Majchrzycka K., Środki ochrony układu oddechowego, PIP, Warszawa 2012, wyd. 1
• Guzowski P., Pawłowski R., Dekontaminacja w działaniach ratownictwa chemicznego jednostek straży pożarnych, SP PSP Opole, Opole 1994, wyd. 1
• Stadniczuk M., Koksanowicz L., Przygotowanie ratowników do działań w zakresie ratownictwa chemicznego i ekologicznego, SP PSP Opole, Opole 2000, wyd. 1
• Guzewski P., Pawłowski R., Raniecki J., Ubrania ochrony przeciwchemicznej, SA PSP Poznań, Poznań 1997, wyd. 1
• Pod red. Raniecki J., Zasady organizacji i prowadzenia dekontaminacji przy wykorzystaniu zestawu dekontaminacyjnego Agencji Rezerw Materiałowych, Częstochowa – Poznań 2011, wyd. 1
• Zasady organizacji ratownictwa chemicznego w KSRG, KG PSP Warszawa, Warszawa 2012, wyd. 1
• Zasady postępowania jednostek państwowej Straży Pożarnej w przypadku wystąpienia podejrzenia zagrożenia chorobami szczególnie niebzepiecznymi i wysoce zakaźnymi, KG PSP Warszawa, Warszawa 2015, wyd. 1
• Zespół ds. organizacji dekontaminacji wstępnej w ramach KSRG powołany przez Komendanta Głównego PSP, Organizacja dekontaminacji wstępnej w ramach Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego, KCKRiOL Warszawa, wyd. 1
• Guła P., Postępowanie ratownicze w wypadkach masowych i katastrofach, MP, Kraków 2009, wyd. 1
• Briggs S. M., Brinsfield K. H., red. wyd. pol. Zawadzki A., Wczesne postępowanie medyczne w katastrofach, PZWL, Warszawa 2007, wyd. 1
• Guła P., Jałoszyński K., Tarnawski P., Medyczne skutki terroryzmu, PZWL, Warszawa 2017, wyd. 1

• Struniawski J., Ochrona przed czynnikami masowego rażenia, WSPol, Szczytno 2015, wyd. 1

• Kowalczyk M., Rump S., Kołaciński Z., Medycyna katastrof chemicznych, PZWL, Warszawa 2004, wyd. 1

• Żuber M., Broń masowego rażenia w działalności terrorystycznej, Difin, Warszawa 2015, wyd. 1

• Brongel M., L, Algorytmy diagnostyczne i lecznicze w praktyce SOR, PZWL, Warszawa 2017, wyd. 1
• Pająk M., Cieplewski K., Dekontaminacja ratowników w przypadku zagrożenia biologicznego - propozycja rozwiązań dla poziomu specjalistycznego i podstawowego, XIV Konferencja CBRNE w Spale