Bojowe środki trujące - gazy o działaniu ogólnotrującym

Powodują zaburzenia działania enzymów odpowiedzialnych za prawidłowe przemiany biochemiczne w organizmie. Szczególnym działaniem toksycznym jest blokowanie pobierania tlenu z krwi. 

Przedstawicielami tej grupy są cyjanowodór (AC) i chlorocyjan (CK). Zalicza się do nich również np. siarkowodór i tlenek węgla – rozpatrywane jako toksyczne środki przemysłowe.

Należy wspomnieć również, iż cyjanowodór znalazł zastosowanie przy masowych egzekucjach podczas II Wojny Światowej (był składnikiem mieszaniny znanej jako Cyklon B).

Zdjęcie przedstawia Cyklon B

Źródło: https://demotywatory.pl/2630719/Cyklon-B, (dostęp 17.06.2020 r.)

Cyjanowodór (AC)

• Jest to toksyczna, lotna i bezbarwna ciecz o zapachu gorzkich migdałów, dobrze rozpuszczalna w wodzie, pary są lżejsze od powietrza.

• Występuje w dymach pożarowych, procesach produkcyjnych, nasionach owoców, gorzkich migdałach.

• Wchłania się szybko drogą wziewną, przezskórną i pokarmową.

• Mechanizm działania polega na zablokowaniu oddychania wewnątrzkomórkowego, co powoduje wzrost metabolizmu beztlenowego, produkcję kwasu mlekowego i kwasicę metaboliczną. Działa również neurotoksycznie. Narządami krytycznymi jest serce i ośrodkowy układ nerwowy.

• Dawka śmiertelna drogą doustną wynosi ok. 1 mg/kg.

• Ciężkie zatrucie występuję przy stężeniu powyżej 50 ppm, a natychmiastowy zgon przy stężeniu około 300 ppm.

• Niebezpieczne mogą być wymiociny oraz wydychane przez pacjenta powietrze, który spożył związki cyjanowe.

• Stosowany podczas I Wojny Światowej.

Chlorocyjan (CK) 

• Jest to bezbarwny gaz, cięższy od powietrza, o zapachu przypominającym pieprz, łatwo rozpuszczalny w wodzie i alkoholu oraz innych gazach bojowych. Mechanizm działania jest identyczny jak cyjanowodoru.

Objawy zatrucia związkami cyjanowymi:

• Wyciek z nosa, kaszel, ból przy oddychaniu, duszność, tachypnoe, ostatecznie bradypnoe, bezdech

• Tachykardia lub bradykardia, zaburzenia rytmu serca, hipo- i hipertensja, ostry zespół wieńcowy, może wystąpić kardiogenny obrzęk płuc, nagłe zatrzymanie krążenia.

• Bóle i zawroty głowy, osłabienie, zaburzenia świadomości, drgawki.

• Nudności i wymioty, bóle brzucha, skóra różowa pomimo niedotlenienia (zahamowany pobór tlenu przez komórki – utlenowana krew pozostaje w układzie żylnym).

• Prawidłowa saturacja nie wyklucza zatrucia, ponieważ nie odzwierciedla zablokowanego oddychania komórkowego.

• Podrażnienie dróg oddechowych, skóry i spojówek.

Przebieg zatrucia:

• Faza objawów początkowych: drapanie w gardle, metaliczny posmak, drętwienie ust, ślinotok, przyśpieszony oddech, bóle i zawroty głowy, nudności i wymioty.

• Faza duszności: bolesny i przyśpieszony oddech, silna duszność, ból w klatce piersiowej.

• Faza drgawek: drgawki, utrata świadomości – jest jeszcze możliwość uratowania.

• Faza paraliżu (porażenia): utrata czucia i odruchów, spowolnienie oddechu i akcji serca, nagłe zatrzymanie krążenia.

Odtrutki:

Azotan amylu, azotan (III) sodu i 4-dimetyloaminofenol (4 DMAP) powodują powstanie methemoglobiny, która wiąże jony cyjankowe tworząc cyjano-methemoglobinę. Działanie takie regeneruje zablokowane enzymy oddechowe przywracając oddychanie komórkowe.

Tiosiarczan sodu reaguje z cyjankami tworząc nietoksyczne tiocyjaniany (rodanki), które są wydalane z moczem.

Wersanian dikobaltu (EDTA, Kelocyanor) skutecznie wiąże jony cyjankowe. Jeżeli brak zatrucia cyjanowodorem, to wtedy lek jest toksyczny.

Hydroksokobalamina (witamina B_12a) łączy się z jonem cyjankowym tworząc nietoksyczną cyjanokobalaminę (witamina B₁₂), która wydalana jest z moczem i żółcią. Odtrutka jest szybko działająca, skuteczna, bezpieczna i dopuszczona do stosowania przed uzyskaniem laboratoryjnego potwierdzenia zatrucia cyjankami.

Rozważyć leczenie tlenem hiperbarycznym.

Postępowanie ratownicze:

• Ratownicy stosują środki ochrony indywidualnej: kombinezony ochronne, rękawice, buty, ochraniacze zapewniające ochronę przeciwchemiczną, maski pełnotwarzowe z odpowiednim filtropochłaniaczem lub aparaty powietrzne.

• Ewakuacja poszkodowanego ze strefy zagrożenia.

• Ograniczenie aktywności fizycznej wykonywanej przez poszkodowanego.

• Dekontaminacja – woda, woda z mydłem. Oczy płukać 0,9% NaCl przez kilkanaście minut. Pamiętać o usunięciu szkieł kontaktowych.

• Zapewnić skuteczne udrożnienie dróg oddechowych (odessanie, udrożnienie przyrządowe), w razie niewydolności oddechowej rozpoczęcie wspomagania oddechu lub oddechu zastępczego. Zalecany jest tryb PEEP (wentylacja z dodatnim ciśnieniem końcowo-wydechowym).

• Wczesna tlenoterapia.

• Zbadanie poszkodowanego, wdrożenie medycznych czynności ratunkowych adekwatnych do stanu poszkodowanego oraz monitorowanie podstawowych funkcji życiowych.

• Zapewnienie termoizolacji osobie poszkodowanej (dekontaminacja zimną wodą, usunięcie skażonego ubrania pogłębia wychłodzenie).

Farmakoterapia:

• Azotyn amylu: poszkodowany oddycha z fiolki lub po wylaniu jej zawartości na gazę, przez kilkanaście sekund (powtarzać co 2 – 3 minuty).

• Azotan (III) sodu: 100 ml 3% roztworu i.v. + tiosiarczan sodu 50 ml 30% roztworu (50 – 100 mg/kg m.c.) i.v. z szybkością 5 ml/min..

• Zamiast azotanu sodu podać 4 DMAP: 3 – 4 mg/kg m.c. i.v..

          Lub

• Wersanian dikobaltu (EDTA, Kelocyanor): 300 mg i.v..

          Lub

• Hydroksokobalamina (Cyanokit): dorośli: 5,0 g i.v., w 15-minutowym wlewie, dzieci: 70 mg/kg m.c. i.v., w 15 minutowym wlewie.

Drgawki:

• diazepam – dorośli: 5-10 mg, dzieci: 0,1-0,3 mg/kg m.c. i.v./i.o..
• midazolam – dorośli: 5-10 mg, dzieci: 0,05-015 mg/kg m.c., i.v./i.o.,.
• w razie potrzeby dawki te można powtórzyć.

• Rozważ transport do komory hiperbarycznej.
• Poszkodowani wymagają obserwacji.
• Zawsze konsultacja z regionalnym ośrodkiem toksykologii.

  

Serdecznie pozdrawiam, Kamil.

Piśmiennictwo:

• Kowalczyk M., Rump S., Kołaciński Z., Medycyna katastrof chemicznych, PZWL, Warszawa 2004, wyd. 1
• Croddy E., Perez-Armendariz C., Hart J., Broń chemiczna i biologiczna. Raport dla obywatela, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2003, wyd. 1
• Pod red. Pacha J., Zarys toksykologii klinicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, wyd. 1
• Drzewiński Ł., Bojowe środki trujące, Wydacksiazke.pl, 2017, wyd. 1
• Żuber M., Broń masowego rażenia w działalności terrorystycznej, Difin, Warszawa 2015, wyd. 1
• Łukasik-Głębocka M., Ostre zatrucia w praktyce ratownika medycznego, PZWL, Warszawa 2018, wyd. 1
• Klaassen C., D., Watkins III J., B., pod red. wyd. pol. Zielińska-Psuja B., Sapota A., Podstawy toksykologii, MedPharm Polska, Wrocław 2014, wyd. 1
• Struniawski J., Ochrona przed czynnikami masowego rażenia, WSPol, Szczytno 2015, wyd. 1
• Konopski L., Historia broni chemicznej, Bellona, Warszawa 2009, wyd. 1
• Śliwińska-Mossoń M., Bizoń A., Milnerowicz H., Toksykologia środowiskowa i kliniczna. Wybrane zagadnienia, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław 2013, wyd. 1
• Red. nauk. Piotrowski J., K., Podstawy toksykologii. Kompendium dla studentów szkół wyższych, Wydawnictwo WNT, Warszawa 2017, wyd. 2
• Bezuk-Mazur E., Elementy toksykologii środowiskowej, Politechnika Świętokrzyska w Kielcach, Kielce 2001, wyd. 1
• Manahan S., E., Toksykologia środowiskowa. Aspekty chemiczne i biochemiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, wyd. 1
• Szajewski J., Toksykologia dla nie toksykologów. Ostre zatrucia egzogenne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2008, wyd. 1
• Red. nauk. Seńczuk W., Toksykologia współczesna, PZWL, Warszawa 2006, wyd. 1
• Praca zbiorowa, 1000 słów o chemii i broni chemicznej, MON, Warszawa 1987, wyd. 1
• Guła P., Jałoszyński K., Tarnawski P., Medyczne skutki terroryzmu, PZWL, Warszawa 2017, wyd. 1
• Trzos A., Ratownictwo medyczne wobec współczesnych zagrożeń, Elamed, Katowice 2019, wyd. 1