Bojowe środki trujące o działaniu obezwładniającym (substancje psychoaktywne)

Środki halucynogenne powodują zmiany percepcji zmysłowej, myślenia i nastroju. Mają właściwości narkotyczne. Mogą obezwładniać, dezorientować lub paraliżować działanie wojsk i personelu cywilnego. Są przypuszczenia, że ZSRR stosowało środki obezwładniające przeciwko Mudżahedinom w Afganistanie.

Źródło: https://rebelianci.org/488102 (dostęp 26.06.2020 r.)

Objawy zatrucia środkami psychoaktywnymi:

• Nieracjonalne, nieadekwatne do sytuacji zachowanie
• Halucynacje wzrokowe, słuchowe, dotykowe, węchowe
• Euforia, pobudzenie
• Zmienność nastroju
• Zaburzone poczucie czasu
• Tzw. bad trips: napady paniki, poczucie utraty kontroli nad sytuacją, poczucie zagrożenia, lęk przed śmiercią
• Objawy somatyczne: tachykardia, tachypnoe, hipertensja, hipertermia, wzmożona potliwość, nudności i wymioty, biegunka, możliwe poszerzenie źrenic, śpiączka z niewydolnością oddechową

3-chinuklidynobenzylan (BZ)

• Tworzy bezwonne kryształy. Słabo rozpuszczalny w wodzie. Dobrze rozpuszczalny w kwasach, alkoholu, chloroformie. Trwały w glebie, wodzie i na większości powierzchni. Okres półtrwania wynosi 3 0 4 tygodnie w wilgotnym powietrzu.
• Ma działanie antycholinergiczne, jest konkurentem acetylocholiny (przypomina działanie atropiny). Dlatego nie może być równocześnie stosowany ze środkami o działaniu paralityczno-drgawkowym.
• Najczęściej rozpowszechniany w postaci aerozolu, a główną drogą absorpcji jest droga wziewna. Może być również wchłaniany drogą pokarmową lub przezskórną.
• Jego wadą jest nieprzewidywalne działanie i toksyczność – mała przydatność bojowa.
• Pierwsze objawy od 20 minut do 20 godzin. Czas działania wynosi około 76 – 96 godzin.
• Objawy centralne: zaburzenia świadomości, pobudzenie, drgawki, zaburzenia zborności ruchów kończyn i tułowia.
• Objawy obwodowe: sucha, gorąca i zaczerwieniona skóra, suche śluzówki, szerokie źrenice, zaburzenia widzenia, tachykardia, hipertensja, zaburzenia rytmu serca, perystaltyka zwolniona, zatrzymanie moczu.
• Suchy jak pieprz, czerwony jak burak, rozpalony jak piec, ślepy jak nietoperz i pobudzony jak tygrys w klatce.
• Odtrutka - fizostygmina. Jest inhibitorem acetylocholinoestrazy w obwodowych i ośrodkowych strukturach cholinergicznych. Jej podanie powoduje pośrednie zwiększenie pobudzenia zakończeń przywspółczulnych poprzez wzrost stężenia acetylocholiny w przestrzeniach presynaptycznych. Dawka wynosi 0,5 – 2 mg i.v./i.m..
• BZ stosowany był najprawdopodobniej przez Jugosłowiańską Armię Ludową przeciwko uciekinierom bośniackim w 1995 roku.

Dietyloamid kwasu D-lizergowego (LSD, LSD-25)

• Jest to jedna z najaktywniejszych substancji psychodelicznych o właściwościach halucynogennych – 4000 razy bardziej silna niż meskalina.
• CIA rozpoczęła w latach 50. XX w. eksperymenty z jej wywiadowczym i militarnym zastosowaniem. Projekt ten znany jest pod kryptonimem MKULTRA.
• Mechanizm działania polega na tym, iż LSD jest agonistą receptora 5-HT2A, działa na zasadzie sprzężenia zwrotnego dodatniego, krótkotrwale obniża poziom serotoniny, co prowadzi do jej nadprodukcji.
• LD50: dla człowieka wynosi 0,2 – 1 mg/kg m.c.
• Może odgrywać pewną role w nękaniu lub akcjach sabotażu na terenach logistycznych nieprzyjaciela. Użyta w żywności lub napojach przeciwko malej liczbie ludzi mogłaby mieć bardzo niszczące działanie.

Meskalina

• Organiczny związek chemiczny o właściwościach halucynogennych. Występuje naturalnie w niektórych kaktusach. Ma wygląd bezbarwnych kryształów.
• Oddziałuje agonistycznie na receptory serotoninowe.
• Jest o wiele bardziej toksyczna niż LSD (może to spowodować ofiary śmiertelne i utratę podstawowego celu, jakim jest obezwładnienie przeciwnika).
• Działanie wynosi ok. 12 godzin.
• W Polsce produkcja i obrót są zakazane.

Fencyklidyna (Sernyl)

• Psychodeliczna substancja psychoaktywna. Białe, krystaliczne ciało stałe o zapachu oleju i lekko amoniakalnym.
• Blokuje otwarty kanał receptora NMDA, co skutkuje silniejszą depolaryzacją neuronu.

Postępowanie ratownicze:

• Ratownicy stosują środki ochrony indywidualnej: kombinezony ochronne, rękawice, buty, ochraniacze zapewniające ochronę przeciwchemiczną, maski pełnotwarzowe z odpowiednim filtropochłaniaczem lub aparaty powietrzne.

• Ewakuacja poszkodowanego ze strefy zagrożenia.

• Ograniczenie aktywności fizycznej wykonywanej przez poszkodowanego.

• Dekontaminacja.

• Zapewnienie skutecznego udrożnienia dróg oddechowych (odessanie, udrożnienie przyrządowe), w razie niewydolności oddechowej rozpoczęcie wspomagania oddechu lub oddechu zastępczego.

• Tlenoterapia.

• Zbadanie poszkodowanego, wdrożenie medycznych czynności ratunkowych adekwatnych do stanu poszkodowanego oraz monitorowanie podstawowych funkcji życiowych.

• Zapewnienie termoizolacji osobie poszkodowanej.

• Leczenie pobudzenia, drgawek, zaburzeń rytmu serca, hipertensji, hipertermii (schładzanie fizykalne, nawadnianie).

• Zawsze konsultacja z regionalnym ośrodkiem toksykologii.

Fentanyl 

• To silnie działający syntetyczny lek przeciwbólowy z grupy opioidów, agonista receptorów opioidowych μ. Działa ok. 100 razy silniej niż morfina, co wynika z lepszej rozpuszczalności w tłuszczach i łatwiejszego przenikania przez barierę krew–mózg.
• Fentanyl został zastosowany jako gaz bojowy przez oddziały Specnazu podczas akcji odbijania zakładników w teatrze w Dubrowce 20 października 2002 roku, w wyniku czego zginęło 129 osób, a 517 zostało hospitalizowanych. Olbrzymie znaczenie miał brak odpowiedniej pomocy medycznej spowodowany źle zorganizowaną akcją ratunkową (niedostateczna ilość karetek, brak miejsca w szpitalach, brak informacji o użytych substancjach chemicznych, brak zabezpieczenia odpowiedniej ilości odtrutek). Niektóre źródła podają, iż mógł jeszcze zostać użyty halotan oraz pochodna fentanylu (3-metylofentanyl).

Objawy zatrucia ze strony:

• Układu oddechowego: spłycenie i spowolnienie oddechu, skurcz oskrzeli, obrzęk płuc, niewydolność oddechowa.
• Układu krążenia: bradykardia, hipotensja, NZK.
• Układu nerwowego: apatia, zaburzenia koncentracji uwagi i pamięci, zwężenie źrenic (szpilkowate źrenice), senność, śpiączka, drgawki.
• Układu pokarmowego: nudności i wymioty
• Inne: hipotermia, zaczerwienie i świąd skóry.

• Odtrutka - Nalokson. Jest to czysty antagonista receptorów opioidowych, odwracający działanie opioidów i znoszący reakcje nimi spowodowane: depresję oddechową, niedociśnienie, sedację. Nie powoduje wystąpienia tolerancji ani zależności lekowej. Efekt działania jest zależny od rodzaju, dawki i czasu podania substancji opioidowej. Wiąże się z tym ewentualna konieczność powtarzania dawek ze względu na krótszy czas działania naloksonu w stosunku do niektórych opioidów. Początek działania występuje od 30 s do 2 min. po podaniu i.v., po 3 min. po podaniu i.m..

Postępowanie ratownicze:

• Ratownicy stosują środki ochrony indywidualnej: kombinezony ochronne, rękawice, buty, ochraniacze zapewniające ochronę przeciwchemiczną, maski pełnotwarzowe z odpowiednim filtropochłaniaczem lub aparaty powietrzne.

• Ewakuacja poszkodowanego ze strefy zagrożenia.

• Ograniczenie aktywności fizycznej wykonywanej przez poszkodowanego.

• Dekontaminacja.

• Podanie jak najszybciej Naloksonu (Naloxonum hydrochloricum WZF, amp. 0,4 mg/ml):
• Dorośli i dzieci >12 r.ż.: 0,4 mg i.v./i.o., poczekać 60 s i ocenić efekt (celem jest powrót wydolnego oddechu), jeśli brak poprawy – podaj 0,8 mg i.v./i.o., poczekaj 60 s i oceń efekt, jeśli brak poprawy – podaj kolejne 0,8 mg i.v./i.o., jeśli nadal nie ma oczekiwanej odpowiedzi – podaj 2,0 mg i.v./i.o.
• W bardzo ciężkich zatruciach koniecznie bardzo wysokie dawki – 4 – 10 mg i.v./i.o.
• Dzieci <12 r.ż.: 0,01 mg/kg m.c. i.v/i.o. – jeśli brak efektu można podawać kolejne dawki, do łącznej dawki maksymalnej 2,0 mg i.v./i.o.

• Zapewnienie skutecznego udrożnienia dróg oddechowych (odessanie, udrożnienie przyrządowe), w razie niewydolności oddechowej rozpoczęcie wspomagania oddechu lub oddechu zastępczego.

• Tlenoterapia.

• Zbadanie poszkodowanego, wdrożenie medycznych czynności ratunkowych adekwatnych do stanu poszkodowanego oraz monitorowanie podstawowych funkcji życiowych.

• Zapewnienie termoizolacji osobie poszkodowanej (ryzyko hipotermii).

• Leczenie skurczu oskrzeli, obrzęku płuc, hipotensji, drgawek.

• Zawsze konsultacja z regionalnym ośrodkiem toksykologii.

Serdecznie pozdrawiam, Kamil.

 Piśmiennictwo:

• Kowalczyk M., Rump S., Kołaciński Z., Medycyna katastrof chemicznych, PZWL, Warszawa 2004, wyd. 1
• Croddy E., Perez-Armendariz C., Hart J., Broń chemiczna i biologiczna. Raport dla obywatela, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2003, wyd. 1
• Pod red. Pacha J., Zarys toksykologii klinicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, wyd. 1
• Drzewiński Ł., Bojowe środki trujące, Wydacksiazke.pl, 2017, wyd. 1
• Żuber M., Broń masowego rażenia w działalności terrorystycznej, Difin, Warszawa 2015, wyd. 1
• Łukasik-Głębocka M., Ostre zatrucia w praktyce ratownika medycznego, PZWL, Warszawa 2018, wyd. 1
• Klaassen C., D., Watkins III J., B., pod red. wyd. pol. Zielińska-Psuja B., Sapota A., Podstawy toksykologii, MedPharm Polska, Wrocław 2014, wyd. 1
• Struniawski J., Ochrona przed czynnikami masowego rażenia, WSPol, Szczytno 2015, wyd. 1
• Konopski L., Historia broni chemicznej, Bellona, Warszawa 2009, wyd. 1
• Śliwińska-Mossoń M., Bizoń A., Milnerowicz H., Toksykologia środowiskowa i kliniczna. Wybrane zagadnienia, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław 2013, wyd. 1
• Red. nauk. Piotrowski J., K., Podstawy toksykologii. Kompendium dla studentów szkół wyższych, Wydawnictwo WNT, Warszawa 2017, wyd. 2
• Bezuk-Mazur E., Elementy toksykologii środowiskowej, Politechnika Świętokrzyska w Kielcach, Kielce 2001, wyd. 1
• Manahan S., E., Toksykologia środowiskowa. Aspekty chemiczne i biochemiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, wyd. 1
• Szajewski J., Toksykologia dla nie toksykologów. Ostre zatrucia egzogenne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2008, wyd. 1
• Red. nauk. Seńczuk W., Toksykologia współczesna, PZWL, Warszawa 2006, wyd. 1
• Praca zbiorowa, 1000 słów o chemii i broni chemicznej, MON, Warszawa 1987, wyd. 1
• Guła P., Jałoszyński K., Tarnawski P., Medyczne skutki terroryzmu, PZWL, Warszawa 2017, wyd. 1
• Trzos A., Ratownictwo medyczne wobec współczesnych zagrożeń, Elamed, Katowice 2019, wyd. 1